عبدالله جوادی آملی

عبدالله جوادی آملی

اطلاعات فردی
لقب	آیت‌الله • آیت‌الله‌العظمی
تاریخ تولد	۱۳۱۲ش
محل زندگی	قم
اطلاعات علمی
استادان	آیت‌الله بروجردی • محمدحسین طباطبایی •سید محمد محقق داماد • امام خمینی
محل تحصیل	آمل • تهران • قم
تألیفات	تفسیر تسنیم • مفاتیح الحیات • رحیق مختوم • زن در آیینه جمال و جلال • شریعت در آیینه معرفت •ادب فنای مقربان (شرح زیارت جامعه کبیره) •توضیح المسائل و ...
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی	عضو مجلس خبرگان قانون اساسی • نمایندگی دوره اول و دوم مجلس خبرگان رهبری • امام جمعه قم
امضا
وبگاه رسمی

عبدالله جوادی آملی (۱۳۱۲ش) فیلسوف، فقیه، مفسر قرآن، مدرّس حوزه علمیه قم و از مراجع تقلید شیعه در قرن پانزدهم هجری شمسی است. او از شاگردان آیت الله بروجردی، امام خمینی و علامه طباطبایی بوده و حدود شصت سال در حوزه‌های علمیه قم و تهران، علومی چون فلسفه، عرفان، فقه و تفسیر را تدریس کرده است. وی کتاب‌های بسیاری نوشته که تفسیر تسنیم و رحیق مختوم (شرح اسفار اربعه) از جمله آنها است.

جوادی آملی پس از انقلاب اسلامی ایران مسئولیت‌هایی چون عضویت در شورای عالی قضایی، مجلس خبرگان قانون اساسی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و مجلس خبرگان رهبری را برعهده داشته است. وی همچنین در دهه‌های هفتاد و هشتاد شمسی، امام جمعه قم بوده است. او در سال ۱۳۶۷ش، در سفر به کشور شوروی سابق، پیام امام خمینی را به گورباچف، رهبر وقت آن کشور رساند.

جوادی آملی در فلسفه پیرو حکمت مُتعالیه است. او وجود علم دینی در حوزه علوم انسانی و تجربی را می‌پذیرد. برخی از فتواهای متفاوت وی عبارت است از: جایز بودن تقلید زنان از مرجع تقلید زن، جایز بودن تغییر جنسیت و طهارت اهل کتاب.

زندگی‌نامه

عبدالله جوادی آملی در سال ۱۳۱۲ش در آمل به دنیا آمد. پدر وی از روحانیون این شهر بود. در سال ۱۳۲۵ تحصیلات دینی را در حوزه علمیه آمل آغاز کرد و در مدت پنج سال دروسی چون ادبیات عرب، منطق، اصول فقه، فقه، تفسیر قرآن و حدیث را در سطح متوسط حوزه آموخت.

در سال ۱۳۲۹ش به تهران رفت و پنج سال در مدرسه مروی به تحصیل علوم دینی ادامه داد. در این مدت در دروس محمدتقی آملی، ابوالحسن شعرانی، مهدی الهی قمشه‌ای و محمدحسین تونی حاضر شد. او در کنار فقه و اصول، فلسفه و عرفان هم تحصیل کرد و هم‌زمان به تدریس دروس حوزوی مشغول شد. وی در سال ۱۳۳۴ش به حوزه علمیه قم رفت و سطوح تخصصی دروس حوزوی را از عالمانی همچون آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد، میرزا هاشم آملی، امام خمینی و علامه طباطبایی فراگرفت.

تدریس

جوادی آملی تدریس علوم حوزوی را از جوانی و زمانی که در حوزه تهران درس می‌خوانده، آغاز کرده است. از زمان اقامت در تهران در اوایل دهه سی شمسی تدریس وی در حوزه علمیه آغاز شد و هم‌اکنون سابقه حدود شصت سال تدریس دروس مختلف حوزوی ازجمله فقه، فلسفه، عرفان و تفسیر قرآن را در کارنامه علمی‌اش دارد. در این مدت سه دوره کتاب اسفار اربعه ملاصدرا را در حوزه علمیه قم تدریس کرده است.

درس تفسیر او از سال ۱۳۵۵ش آغاز شده است. درس تفسیر و درس خارج فقه جوادی آملی در مسجد اعظم قم برگزار می‌شود.

شاگردان

در طیّ سالیان طولانی تدریس آیت‌الله جوادی آملی -بیش از ٥٥ سال- هزاران نفر از دروس او بهره برده‌اند؛ از جمله:

مرجعیت

دفاتر مرجعیت جوادی آملی، در شهرهایی چون قم، تهران، شهر ری، تبریز، ارومیه، زنجان، آمل و شیراز احداث شده است. کتاب استفتائات و رساله عملیه وی نیز انتشار یافته است.

اندیشه‌ها

به باور برخی شاگردان جوادی آملی، محور اندیشه‌های وی، حکمت متعالیه است. ازاین‌رو به هماهنگی عقل و عرفان و قرآن اعتقاد دارد و معارف آنها را با هم ناسازگار نمی‌بیند. از دیدگاه وی عقل در مقابل دین نیست؛ چراغ دین است و می‌توان از آن برای فهم آموزه‌های اعتقادی و اخلاقی و قوانین فقهی و حقوقی دین بهره برد.

علم دینی

جوادی آملی به علم دینی باور دارد. در اندیشه وی، مراد از عقل، تنها عقل نظری نیست؛ بلکه «عقل تجربی» را نیز شامل می‌شود و بنابراین علوم تجربیِ طبیعی و انسانی را نیز دربرمی‌گیرد. او می‌گوید: علم به‌خودی‌خود با دین تعارض ندارد. علوم تجربی جهان طبیعت را به ما نشان می‌دهد و به جهت آنکه جهان مخلوق خدا است، این علوم فعل خدا را به ما می‌نمایاند. بنابراین این علوم را باید دینی دانست.

او از این استدلال نتیجه می‌گیرد که علم اگر واقعا علم باشد، نمی‌تواند غیردینی و الحادی باشد.

اندیشه سیاسی

جوادی آملی از معتقدان نظریه ولایت فقیه است. او در کتاب «ولایت فقیه، ولایتِ فقاهت و عدالت» سه گونه دلیل «عقلی محض»، «مرکب از عقل و نقل (روایت)» و «نقلی محض» برای اثبات ولایت فقیه مطرح کرده است. دلیل مرکب از عقل و نقل او این است که از سویی اسلام احکام اجتماعی و سیاسی‌ای چون حج، جهاد، حدود و تعزیرات و قوانین مالی چون اَنفال و خمس دارد که اجرای آنها در دوره غیبت معصوم، تنها با مدیریت فقیه جامع‌الشرایط امکان‌پذیر است. از سوی دیگر عقل حکم می‌کند که خداوند در دوره غیبت معصوم، جامعه مسلمانان را بی‌سرپرست رها نکند. بنابراین در این دوره فقیهان جامع‌الشرایط به عنوان جانشیان معصوم، رهبری جامعه را برعهده دارند.

فتواهای خاص

در توضیح المسائل جوادی آملی، برخلاف دیگر کتاب‌های توضیح المسائل، احکام موضوعاتی چون فرقه‌ها، انتخابات، تذهیب قرآن، حقوق تألیف و نشر، واگذاری حق وام‌گیری، پرداخت دِین باتوجه به تورّم، تشریح، تغییر جنسیت، عزاداری، امدادرسانی در حوادث و احکام اهل کتاب هم سخن آمده است.

جایزبودن تقلید زنان از مجتهد اعلم زن، جایزبودن تغییر جنسیت و معتبربودن حق چاپ، ترجمه، نشر و تولید نرم‌افزار ازجمله فتواهای متفاوت وی است.

فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی

گرچه همواره فعالیت علمی بیشترین مشغولیت جوادی آملی بوده است، در سالهای پیش و پس از انقلاب اسلامی ایران در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی هم مشارکت داشته است. او پیش از انقلاب از مروجان اندیشه امام خمینی بود و به این جهت چند بار از تبلیغ و سخنرانی ممنوع و بازداشت شد.

عضویت در شورای عالی قضایی، تهیه پیش‌نویس لوایح قضایی، دو دوره عضویت در مجلس خبرگان و عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ازجمله فعالیت‌های وی پس از انقلاب بوده است.

جوادی‌آملی، در سال ۱۳۷۶ش پس از سخنرانی آیت‌الله منتظری، در جمع طلاب معترض در مسجداعظم قم حضور یافت. همچنین در سال ۱۳۷۸ش در اعتراض به چاپ کاریکاتوری درخصوص مصباح یزدی در جمع متحصنانْ سخنرانی و به سیاست‌های فرهنگی دولت وقت انتقاد کرد.

جوادی‌آملی در دهه‌های هفتاد و هشتاد شمسی از امامان جمعه شهر قم بود و در سال ۱۳۸۸ از اقامه نماز جمعه استعفا داد.

سفر به شوروی سابق و آمریکا

جوادی آملی در سال ۱۳۶۷ش، همراه محمدجواد لاریجانی و مرضیه حدیده‌چی (دباغ) مأموریت پیدا کرد تا پیام امام خمینی را به میخائیل گورباچف آخرین رهبر شوروی سابق برساند و پیام را برای او بخواند. او پس از این دیدار شرحی بر پیام امام خمینی با نام «آوای توحید» نوشت و به برخی مقام‌های مذهبی کشورهای اروپایی هدیه داد. وی در سال ۱۳۷۹ش مطابق با ۲۰۰۰ میلادی، برای قرائت پیام رهبر جمهوری اسلامی ایران، آیت‌الله خامنه‌ای در نشست هزارهٴ ادیان، به نیویورک سفر کرد.

بنیاد اِسراء و مؤسسه امام حسن عسکری(ع)

«بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اِسراء» از مراکز علمی شهر قم، زیر نظر جوادی آملی اداره می‌شود. هدف این مرکز تبیین و گسترش علوم اسلامی از دیدگاه وی و همچنین آموزش پژوهشگر در زمینه علوم اسلامی است. جوادی آملی همچنین بر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام حسن عسکری(ع) نظارت دارد که در سال ۱۳۸۷ش در شهر آمل تأسیس شده است.

آثار

جوادی آملی در زمینه‌های مختلفی چون فقه، تفسیر، فلسفه و حدیث کتاب نوشته است. مرکز مطالعات استراتژیک سلطنتی اردن تعداد مقالات و کتاب‌های جوادی آملی را بیش از ۳۰۰ اثر نوشته است. کتاب تفسیر او که حاصل درس‌های تفسیر او است، تسنیم نام دارد و ۶۲ جلد از آن تا تیر ۱۴۰۱ش منتشر شده است.

کتاب دیگر او رحیق مختوم حاصل سومین دوره تدریس کتاب اَسفار اَربعه نوشته ملاصدرا است که تا سال ۱۴۰۰ش جلد سی و پنجم آن منتشر شده است.

مفاتیح الحیات، زن در آیینه جمال و جلال، شریعت در آیینه معرفت، ادب فنای مقربان (شرح زیارت جامعه کبیره) و توضیح المسائل از دیگر کتاب‌های جوادی آملی است.

بزرگداشت

در سال ۱۳۹۴ش همایش «طبیب روحانی» به منظور بزرگداشت آیت‌الله جوادی در دانشگاه علوم پزشکی تهران برگزار شد. در این همایش تعدادی از دانشجویان، طلاب و برخی از مسئولان سیاسی ایران حاضر بودند.

جوادی آملی از سال ۲۰۰۹م تا ۲۰۲۲م،‌ هر سال به عنوان یکی از پانصد شخصیت اثرگذار و برتر جهان اسلام از سوی مرکز سلطنتی مطالعات استراتژیک اسلامی در اردن معرفی شده است.

پانویس

منابع

پیوند به بیرون

• (۶ قسمت).